مدل های شیعی در مواجه شریعت و تجدد

اسلام دینامیک بر مبنای تفکر دینامیک است .گفتیم عالمان دین شناس مهمتری مشکل در مواجه بین دین و عالم جدید را در شریعت دیدند.در مباحث اعتقاد ، ایمان ، اخلاق و منش این تعارضات کمتر است.البته این نکته را باید اذعان کنیم که استاد ایلیا به هیچ وجه وارد مباحث شرعی و شریعت گونه نشده اند . این کانون قصد دارد بر اساس فهمی که از تفکر دینامیک که تعبیری از تفکر متعالی است راهی را برای عبور از این معضل فراگیر بیابد.به همین دلیل اسلام دینامیک را گزینه ای مناسب برای این مواجه می داند در این پست به خلاصه را حل های موجود از علمای شیعه می پردازیم که استنادمان به سخنرانی آقای کدیور در سال 1380 در دانشگاه تهران است.بالطبع بررسی دیدگاه اهل تسنن و بویژه دیدگاه هایی چون اشاعره و معتزله نیز بررسی خواهد شد اما راه حل های عالمان تشیع در مواجه فوق چیست؟ مدل ثابت و متغیر مدل فقه حکومتی ( فقه المصلحه ) مدل اسلام معنوی یا غایت مدار منظور از مدل ثابت ثابت و متغیر چیست؟ یعنی بر اساس این رویکرد ما دونوع احکام داریم : ثابت و متغیر.احکام ثابت لایتغیر و دائمی است و متن شریعت را تشکیل می دهند و احکام متغیر ، مقطعی ، متغیر ، موقت و تابع مصالح موضعی و زوال پذیرند.احکام متغیر یعنی احکامی که در سایه احکام ثابت توسط آدمیان وضع شده است .بعضی زمامدار را مقنن احکام متغیر می دانند و عداه ایی نمایندگان مردم را واضع احکام متغیر.( رویکرد های مختلف از این مدل به ابتکار علامه طباطبائی ، میرزا محمد حسین غروی نائینی ،سید محمد باقر صدر بوده) چه نقدی بر این مدل وارد است ؟ هیچ معیاری برای تفکیک احکام متغیر و ثابت ارائه نشده و سئوال اینکه احکام متغیر صادره از سوی رسول خدا (ص) و ائمه چه شده است ؟ مشکل اساسی شریعت و تجدد در ناحیه احکام ثابت ( منصوص) است و راه حل فوق باز مسئله اصلی را لا ینحل رها کرده است اگر دین منحصر در احکام ثابت است پس احکام متغیر را نمی توان دینی و شرعی شمرد به ویژه طرح موضوع اینکه بر اساس مصلحت عمومی زمامدار مقنن یا نمایندگان مردم تصمیم بگیرند این مصلحت یعنی چه و مقیاس آن چیست؟ منظور از مدل فقه حکومتی ( فقه المصلحه ) چیست ؟ ولایت مطلقه بر فقه به فقیه اختیارات گسترده برای تامین مصالح مردم و بسط عدالت می دهد .ولی فقیه می تواند کلیه احکام شرعی را که تناسبی با مقتضیات زمان و مکان ندارد یا مصلحت نظام را تامین نمی کنند تا زمانیکه چنین اند لغو کند بر پایه این دیدگاه حکومت اسلامی فلسفه عملی تمامی فقه است .حفظ حکومت اوجب واجبات است .حکومت از احکام اولیه اسلام است و مقدم بر تمامی احکام فرعیه حتی نماز ، روزه و حج است ( آیت ا... خمینی ) چه نقدی بر این مدل وارد است ؟ مقیاس این مدل برای تشخیص مقتضیات زمان و مکان ( غیر شخصی باشد ) چیست ؟ صرف اینکه تشخیص یا تعیین مقتضای زمان و مکان به دست فقیه است چه ضمانتی برای دینی بودن برداشت های وی وجود دارد؟ اگر فقیه در تشخیص مصلحت و تعیین مقتضای زمان و مکان به غیر دین استناد کند ( مثل علوم جدید ) چطور است که خارج دین ضلبطه فهم و استنباط دین می شود منظور از مدل اسلام معنوی و غایت مدار چیست؟ ملاک اعتبار احکام شرعی در هر زمان با معیار عقل و عدالت سنجیده می شود ( حجت السلام محسن کدیور) البته مدل اخیر دکترین آقای کدیور است و یک سئوال در این زمینه مطرح می شود این است که در این دیدگاه ما شاهد معنویتی عقلانی هستیم یا عقلانیتی معنوی؟

گرد آوری : مهندس آرین پناه پور

اسلام دینامیک

اسلامی که استاد ایلیا معرفی می کند اسلامی است که خدای آن زنده و حاضر است . شعار این اسلام، بخشندگی و مهربانی است؛ این اساس و چرایی برخورد قدرت طلبان با استاد ایلیا است زیرا آنها بخشندگی و مهربانی را بر خلاف ایدئولوژی قدرت طلبانه خود می دانند .

صاحبنظران، دین را پاسخگوی نیازهای درونی و بیرونی انسان قلمداد می کنند. نیاز های درونی عبارتند از آرامش، عزت نفس، رضایت و .... و نیازهای بیرونی عبارتند از ارتباطات، کسب انرژی، تامین معاش و .... . در حال حاضر بسیاری از کسانی که در حوزه دین به تحقیق و کاوش می پردازند به یک تعارض رسیده اند بدین تعبیر که آنچه بنام دین در جهان امروز وجود دارد پاسخگوی نیازهای درونی است، اما پاسخگوی نیازهای بیرونی نیست. این موضوع همان برخورد دین با تجدد و تجدد گرایی یا تقابل دین با مدرنیته است. به همین دلیل دلمشغولی غالب دین پژوهان بر این قرار گرفت که بین دین و تجدد ارتباطی برقرار کنند و به زبانی دیگر بتوانند بین نیازهای درونی و بیرونی رابطه برقرار کرده یا جلوی از بین رفتن رابطه موجود را بگیرند.

در این راستا تئوری های مختلفی شکل گرفت. برخی از این تئوری پردازان به حکومت دست پیدا کردند و از اقتدار سیاسی خویش جهت اعمال نظراتشان سود بردند. اعمال قدرت جهت پیاده سازی دکترین های اعتقادی هزینه ها داشته و دارد. تاریخ گواه است که در سالهای اقتدار کلیسا در اروپا چه فجایعی که به نام دین صورت گرفت؛ چه محققان و اندیشمندان بزرگی که با سوء استفاده از نام خدا ، شیطان صفت نامیده شدند. چه انسانهای بزرگی همانند گالیله شکنجه شدند تا دست از اعتقادات خود برداشته و توبه کنند. کسانی هم که مقاومت کردند همچون ژاندارک به کومه آتش سپرده شدند تا بقول کاردینال های قدیس !! این آتش آنها را پاک کند.

مطلق اندیشی عامل انحراف است و تمایز دیدگاه یا به عبارتی اندیشه استاد ایلیا پیرامون اسلام، عدم مطلق اندیشی یا به بیانی دینامیک بودن است. ایشان نظریه تفکر دینامیک را بیان نموده اند. نتیجه تفکر دینامیک انعطاف پذیری و خلاقیت است. چنین انسانی هم خود حرکت می کند هم حرکت دهنده است این حرکت هم در ناحیه فردی است و هم اجتماعی. براساس همین دیدگاه ما به اسلام دینامیک می رسیم و صحبت از اسلامی می کنیم که بر پایه تفکر دینامیک است .

دینامیک بودن یعنی سیال بودن و زندگی بخش ترین سیال آب است پس دینامیک بودن را چون آب بودن تعبیر می کنیم که ایده آل آن چون ابر بودن است. پس اسلام دینامیک در نگاه اول اسلامی آب آسا ست؛ یعنی چون آب روان است و شکل قالبش را می گیرد اما با قالبش یکی نمی شود. اسلام دینامیک با اسلام استاتیک ( برداشت سنتی به مفهوم تاریخی از اسلام ) متمایز است و حتی نسبت به اسلام پویا نیز از تمایز برخوردار است.

شاید در مذهب تشیع بتوان فقه پویا را دیدگاه پویا از اسلام قلمداد کرد اما پویایی با دینامیک بودن تمایز دارد. دینامیک بودن یعنی تحرک داشتن اما پویایی یعنی حرکت رو به جلو. دینامیک تمام جهات و مختصات را در رسیدن به هدف غائی در نظر می گیرد اما پویایی فقط یک جهت را. از این رو عده ایی از طرفداران پویایی نقدی بر دینامیک زده می گویند طرفداران دینامیک به صراط مستقیم که واحد است اعتقاد ندارند و برای رسیدن به هدف می توانند جهات دیگر را نیز امتحان کنند. نکته اینجاست که دینامیک بودن به این معناست که شکل پذیر است اما مرکزیت دارد و با قالبش یکی نمی شود بلکه صرفا از قالب عبور میکند همانطور که رودخانه مسیرش را می پیماید.

از نگاه دیدگاه پویا، حرکت رو به جلو همان صراط مستقیم است و این حرکت را به هر قیمتی باید انجام داد. این مطلب یکی از دلایل اصلی جنگ های اعتقادیست زیرا هر کدام از طرفین خود را قدیس و راه خود را (تنها) صراط مستقیم می دانند. در صورتی که در دیدگاه دینامیک به جای افتراق بر ازدواج تاکید دارد و به جای گسست، پیوند را می پسندد. دیدگاه دینامیک، شروع و پایان را تنها یک نقطه عطف می داند بنابراین برای رویدادها نه آغاز و تولدی را متصور است و نه پایان و مرگی.

حکومت جاری کشور نیز گویا در دیدگاه روشنفکرانه اش معتقد به اسلام پویا ست. به همین دلیل نسبت به دیدگاه منتقد برخوردی خصمانه دارد. در این دیدگاه، گروهی خود را پیروان امام علی (ع) و امام حسین (ع) دانسته و دیگران را معاویه صفت لقب داده و به آنها برچسب یزیدی می زند. ظاهراً این دور تسلسل در تاریخ کشور ادامه دارد. کوچک ترین لطمه ای که این دیدگاه میزند مرگ زودرس خلاقیت هاست. آری؛ به تحقیق اعلام خواهیم کرد که آنچه به عنوان دین در ایران برقرار است، اسلام استاتیک و یا در سطح اعلای آن اسلام پویا (فقه مصلحت) است.

لازم به توضیح است که فقه معنی گرا نیز نسخه جهش یافته فقه مصلحت است که در واقع شعارش معنویت است و شعورش عقلانیت؛ اما تمایز اسلام دینامیک با فقه معنی گرا این است که در اسلام دینامیک شعارش عقلانیت است و شعورش معنویت. فقه معنی گرا سخن از معنویتی عقلانی می کند اما اسلام دینامیک سخن از عقلانیتی معنوی می کند. به همین دلیل شاید اگر حکومت سیاسی به دست طرفداران فقه معنی گرا نیز بیافتد کماکان توان پذیرش دیدگاه استاد را نداشته باشند.

اسلام دینامیک به دیگر قرائت ها از اسلام این موضوع را گوش زد می کند که آنها با قالب خود یکی شده اند و به همین دلیل مراحل مرگ خود را طی می کنند در حالی که خود بر آن باور ندارند.

پس اسلام دینامیک در سطح اول اسلامی آب آساست که چون آب مقصد خویش را پیدا می کند. تصویر اسلام دینامیک با فهم آب مشهود می شود. اسلام آب آسا در نهایت می شود اسلام ابرآسا چون ابر مادر آب است و آب می خواهد به اصل خود بر گردد. اسلام دینامیک همانند آب، اسلامی حیات بخش و زندگی بخش است. یکی از قصدهای کانون تفکر مصطفا بیان همین مطلب است آب حیات همان اسلام دینامیک است.

در اسلام دینامیک از نیستم نیستم نیستم خبری نیست و دائم رویای هستم هستم هستم را مرور می کند؛ چرا که آب رویای ابر را در خود دارد. استاد به پیروان خویش رویای بزرگی بخشید که همان رویای حرکت دهنده آن آب حیات بخش است. نباید آن را با روزمرگی ها یا افکار مسموم مخدوش کرد...

در پستهای بعدی ویژگی های اسلام دینامیک را در مقایسه با سایر قرائت های اسلام چون اسلام استاتیک و پویا ( چون فقه مصلحت و فقه غایت گرا یا معنا گرا ) می گوییم. شما هم از تجارب خود از اسلام دینامیک و بنیانگذار آن یعنی استاد ایلیا برای ما بفرستید.

تالیف : مهندس آرین پناه پور

آغاز سخن

به نام خالق متعال

و با سلام به روح خلاق خداوند

ایلیا یک نخبه و روشنفکر است. او نخبه است زیرا دکترین و نظریه ای فراگیر و جهانی دارد و او روشنفکر است زیرا بیانش حقیقت است و کلامش از آلام دردمندان می کاهد. چه دردی ناگوارتر از دوری از خدا سراغ داریم؟ آیا ریشه تمام دردها و مشکلات بشری، درد دوری از خالق نیست؟

در این روزها که روشنفکران خود را نخبه جا می زنند و نخبگان قدرت بیان و اشاعه نظریات خود را ندارند، حضور یک نخبه روشنفکر که خود به تنهایی قادر به اشاعه نظرات خویش است اثرگذار است و همین اثرگذاری است که کاخ پوشالی صاحبان زر و زور را به آتش می کشاند. آری ایلیا آن نخبه روشنفکر عصر ما و کشورمان ایران است

در این روزها که افعی نفاق از آستین متحجرین طالبان صفت بیرون آمده و قصد فرقه کردن شیعه در دنیا را دارند، حضور کسی که سخن از عقلانیت شیعه و اعتدال در اسلام دارد، همچون کیمیا ارزشمند است. متحجرین به دنبال این هستند که رفتار جاری مجریان در کشور را به عنوان برآیند نظام فکری شیعه در دنیا جار بزنند تا از این طریق ضمن معرفی کردن شیعه به عنوان اندیشه ای خشونت طلب ، عاشورا و منش عاشورایی را کم رنگ کنند. آنها می خواهند امام حسین (ع) را ضد عقل معرفی کنند در حالیکه ایشان یک استراتژیست تمام عیار بود

ایلیا سخن از اسلامی می کند که اساس آن بخشندگی و مهربانی است؛ اساس آن محبت است و همین عصاره محبت است که تفکر شیعی را فراگیر کرد

این نگاه به اسلام؛ انحصارطلب و خشونت طلب نیست بلکه نگاهی است که نگاهبان حقوق انسانی است؛ نگاهی است که در هماهنگی با جهان پیرامونش عمل می کند؛ نگاهی است که سیاست را تابع دین می کند نه دین را تابع سیاست. آنانی که دین را تابع سیاست می کنند و اسلام را سیاسی، خدایشان مرده است و مرده پرستان کاری جز گسترش درونی و بیرونی قبرستان ها ندارند

اسلام از نظر ایلیا، میانه روی و اعتدال است؛ هماهنگی و انعطاف پذیری است؛ جاری و زنده بودن است و چون آب، حیات بخش بودن. اسلام از نظر ایلیا همچون آب است که قالب ظرفش را می گیرد اما اسیر آن نمی شود و با ظرفش یکی نمی شود. اسلام از نظر ایلیا نه افراط است و نه تفریط؛ نه قشری است و تنگ نظرانه و خشن

اما در حال حاضر، اقلیتی قشری و تنگ نظر در کشور، سودای وکالت تام الاختیار از دین خدا را در سر می پرورانند و برای کسب قدرت، دین را هزینه کرده و دست به هر نوع دروغ و تزویری می زنند. نتیجه این عمل، عکس العملی ندارد جز آنکه مردم را گروه گروه از اسلام و به خصوص شیعه بگریزاند

کانون تفکر مصطفا (مسلمانان صلح جوی طرفدار فکر ایلیا) بر اسا تعالیم دریافتی از ایلیا در مورد اسلام میانه، از اسلام سیاسی برائت جسته و به ترویج سیاست اسلامی خواهد پرداخت. سیاستمدارانی که تابع هوای نفس خویش بوده و خدایی مرده و ذهنی را می پرستند، ثمره ای جز تاریکی و سیاهی و پر کردن سیاه چالها از نور خلاقیت ندارند. دربند کردن نخبگان، روشنفکران و آزاداندیشان و به بندکشیدن طرفداران آزادی اندیشه، میوه اسلام سیاسی است

از این رو کانون تفکر مصطفا ضمن بیان ویژگی اسلام میانه و پیشرو به روایت استاد ایلیا و تبیین عقلانیت شیعی، سعی دارد از فرقه شدن شیعه در جهان اسلام جلوگیری کند و شرایط را برای برداشتن فشار از روی دگراندیشان و طرفداران اسلام میانه فراهم تر کند

همچنین این کانون؛ روش هایی را به علاقه مندان مکتب اسلام میانه معرفی خواهد کرد که در واقع روش های بدیع و خلاقه علیه کج اندیشان و انحصارگرایان و قدرت طلبان خواهد بود

شعار کانون تفکر مصطفا این است : به نام خداوند بخشنده و مهربان؛ شیعه علی (ع) مانند علی (ع) است

بدینوسیله از تمام رهجویان و طرفداران اسلام میانه دعوت می شود تا ضمن به کارگیری این پایگاه به عنوان یک خط ارتباطی، با ارائه نظرات و برنامه های راهگشا، ما را یاری دهند تا تاریکی ها را از دامن اسلام راستین زدوده و با کمک یکدیگر و گام به گام، این غده سرطانی قرائت انحصارطلب از اسلام را از دامن کشورمان ایران پاک کنیم و اسلام میانه را به جهانیان معرفی کنیم

والسلام علی من اتبع الهدی

تالیف : آرین پناه پور